.

ارگونومی چیست ؟ بررسی انواع، اصول و فرایندهای مختلف آن

فرقی نمی‌کند که در فضای شرکتی کار می‌کنید یا در خانه. همه ما با شنیدن کلمه ارگونومی یاد طراحی لوازم محیط کار، ارگونومی کار با کامپیوتر و موبایل می‌افتیم. این مفهوم یکی از مباحث پیچیده‌ای است که کاربرد آن در حوزه‌های مختلف طراحی محصول، تنظیم نور در محیط کار و همچنین تنظیم صندلی و میز در محیط کار دیده می‌شود. بنابراین در پاسخ به سوال ارگونومی چیست می‌توان ابعاد مختلفی را در کلیه محیط‌ها در نظر گرفت.

رعایت اصول ارگونومی در هنگام کار نه‌تنها از آسیب‌های روحی و جسمی جلوگیری می‌کند، بلکه می‌تواند عملکرد و بهره‌وری را نیز افزایش دهد.

در این مقاله می‌خواهیم با تعریف ارگونومی و زمینه‌های استفاده آن به‌طورکلی آشنا شویم.

ارگونومی چیست

ارگونومی همه ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ چه از آن آگاه باشیم چه نباشیم. پس بهتر است با آن بیشتر آشنا شویم و اصول آن را در محیط کار استفاده کنیم.

ارگونومی (ergonomics) علم مطالعه تعامل انسان و سایر اجزای سیستم است. ریشه این کلمه از واژه یونانی «ارگون» به معنای کار و «نوموس» به معنی قوانین گرفته شده است؛ بنابراین ارگونومی علم مطالعه قوانین نحوه کار است. طراحی ارگونومی خوب، عدم تناسب بین کار و کارمند را از بین برده، محیط کاری بهینه ایجاد می‌کند. یکی از دلایل اصلی به‌وجودآمدن این علم فشارهای کاری روی کارگران صنعتی بوده است.

ارگونومی از علوم دیگر برای بهینه‌سازی تعامل کارمند و محیط کار استفاده می‌کند. علومی که در ارگونومی دخیل هستند:

• آنتروپومتری (علم سنجش بدن انسان)
• بیومکانیک
• مهندسی مکانیک
• مهندسی صنایع
• طراحی صنعتی
• طراحی اطلاعات
• حرکت‌شناسی
• فیزیولوژی
• روان‌شناسی

به گزارش انجمن بین‌المللی ارگونومی، سه حوزه گسترده ارگونومی وجود دارد: فیزیکی، شناختی و سازمانی.

ارگونومی فیزیکی

ارگونومی فیزیکی به ویژگی‌های آناتومیکی، فیزیولوژیکی و بیومکانیکی مرتبط است. زیرا این ویژگی‌ها مربوط به فعالیت بدنی انسان هستند.
این حوزه ارگونومی است که بیشتر در شرکت‌ها کاربرد دارد و بیشتر تمرکزمان در این مقاله هم روی این نوع از ارگونومی است.

ارگونومی محیط کار

همان‌طور که گفتیم یکی از عوامل پیدایش علم ارگونومی سختی‌ها و آسیب‌هایی بوده است که کارگران صنعتی با آن مواجه بودند. ارگونومی محیط کار شاخه‌ای از ارگونومی با تمرکز بر تناسب شرایط محیط کار و نیازمندی‌های شغلی با قابلیت‌های انسانی کارکنان است. ارگونومی رویکرد یا راهکاری برای مقابله با مشکلاتی از قبیل مشکلات اسکلتی عضلانی است.

ارگونومی در محیط کار باعث ایجاد محیط کاری بهتری می‌شود. زمانی که مشاغل و مهارت‌های افراد با هم متناسب هستند، کار بهتر انجام می‌شود و فرد نیز تجربه بهتری از انجام کار دارد.

از این دیدگاه، ارگونومی خلق ارزش می‌کند. پیاده‌سازی اصول ارگونومی برای افراد و برای سازمان مفید است.

مزایای ارگونومی

1. کاهش هزینه‌ها
2. افزایش بهره‌وری
3. بهبود کیفیت محصولات
4. بهبود مشارکت کارکنان
5. ارتقای فرهنگ ایمنی در کار

فرایند ارگونومی

فرایند بهبود ارگونومی خطرات این حوزه را به‌صورت سیستمی شناسایی کرده و معیارهای مهندسی و اداری موردنیاز برای کنترل یا کاهش ریسک آن‌ها را اجرا می‌کند.

فرایند بهبود ارگونومی به‌طورکلی شامل ۴ مرحله اصلی می‌شود:

ارزیابی ریسک

انجام ارزیابی ارگونومی یکی از عناصر اصلی فرایند ارگونومی است. هرگز نمی‌توانید بدون ارزیابی مؤثر مشاغل از نظر عوامل خطر، مثل اختلال اسکلتی عضلانی (MSD)، ارگونومی را بهبود دهید.

برنامه‌ریزی بهبود

هدف اصلی فرایند ارگونومی ایجاد تغییراتی در محل کار شما است که خطر را کاهش می‌دهد. ایجاد تغییرات در مقیاس بزرگ نیاز به برنامه‌ریزی درستی دارد. این برنامه شامل اولویت‌بندی مشاغل نیازمند بهبود، شناسایی ایده‌های بهبود و توجیه پذیری هزینه اجرای آن‌هاست.

سنجش پیشرفت

اندازه‌گیری، یک جزء مهم برای موفقیت هرگونه فرایند بهبود است. در برنامه‌های ارگونومی مؤثر مدام میزان پیشرفت اندازه‌گیری می‌شود.

مقیاس‌پذیری راهکارها

با استقرار مجموعه‌ای از ابزارهای آموزش کارکنان، ارزیابی ریسک، برنامه‌ریزی بهبود، سنجش پیشرفت و طراحی فرایندهای جدید کاری، می‌توانید راهکارهای خود را برای تمام سازمان مقیاس‌پذیر کنید.

ارگونومی شناختی

ارگونومی شناختی مربوط به فرآیندهای ذهنی مانند ادراک، حافظه و استدلال است، زیرا بر تعاملات بین انسان و سایر عناصر یک سیستم تأثیر می‌گذارد.

موضوعات مرتبط با ارگونومی شناختی:

• حجم کار ذهنی
• تصمیم‌گیری
• عملکرد ماهرانه
• تعامل انسان و کامپیوتر
• قابلیت اطمینان انسانی
• استرس کاری
• آموزش

ارگونومی سازمانی

ارگونومی سازمانی مربوط به بهینه‌سازی سیستم‌های فنی اجتماعی، از قبیل ساختارهای سازمانی، سیاست‌ها و فرایندهای آن‌هاست.

موضوعات مرتبط با ارگونومی سازمانی:

• ارتباطات
• مدیریت منابع انسانی
• طراحی کار
• طراحی زمان کار
• کار گروهی
• طراحی مشارکتی
• ارگونومی جمعی
• کار مشارکتی
• مفاهیم کاری جدید
• سازمان‌های مجازی
• دورکاری
• مدیریت کیفیت

اهداف ارگونومی چیست

با تمرکز بر تعامل میان انسان و اشیا، هدف اصلی ارگونومی کاهش خطای انسانی، افزایش بهره‌وری، بهبود ایمنی و راحتی است.

منبع: https://blog.iran.hr

روشنایی در محیط کار

مقدمه :

پيشرفت صنايع، ازدياد واحدهاي صنعتي و توليدي و نياز روزافزون به بازده بيشتر صنايع براي تامين نيازهاي مصرف كنندگان ايجاب مي كند كه كار بيشتر در محيط هاي بسته در مدت شب و روز ادامه داشته باشد. بنابراين استفاده از نور مصنوعي بتدريج توسعه يافته است. امروزه مسئله روشنايي براي كارگاههاي بزرگ صنعتي اهميتي ويژه يافته است. زيرا كمبود روشنايي در محيط كار افزون بر ايجاد خستگي اعصاب، آسيب هاي ديگري به سلامت كارگر وارد مي آورد. این در حالی است که طبق آماری که در همایش گرامیداشت روز جهانی بهداشت حرفه ای و سالروز جهانی کارگر در سال 1387 ارائه گردید، 11% کارگاهها فاقد روشنایی مناسب می باشند.

بي گمان مهم ترين حس انسان، بينايي است و چشم انسان همانقدر كه عضو خارق‌العاده و شگفت‌انگيز است، به همان اندازه نيز ظريف و بي‌پناه و آسيب‌پذير ميباشد. بنابراين در هنگام كار يا هر جاي ديگري بايد از آن محافظت نمود. به اين دليل روشنايي و كاربرد اصول فني در روشنايي اهميت زيادي دارد. روشنايي رضايت بخش به راحتي و آسايش انسان كمك مي كند و بازده كار را بالا مي برد و با كاهش حوادث ناشي از نور غير كافي، به ايمني كمك بسيار مي كند.

ناراحتي‌هاي چشمي اكثراً‌ در ساعات كار اتفاق افتاده و ناشي از علل گوناگون مي‌باشد. اين صدمات ممكن است ناشي از ازدياد نور، كمبود نور، پرتاب ذرات، تاثير مواد سمي، اشعه ايكس يا ساير تشعشعات يونيزان و حرارت باشد.

ویژگی های روشنایی رضایت بخش عبارتند از:

• نور کافی باشد.
• نور از نظر توزیع فرکانس مطلوب باشد.
• درخشندگی سطوح سبب خیرگی  نشود.
• سایه های مزاحم موجود نباشد.

تامين نور كافي و مناسب در محل كار موجب مي‌شود كه:

• ميل و رغبت به كار در كارگر افزايش يابد.
• دقت عمل در كار بيشتر شود.
• راندمان و نتيجه كار افزوده گردد.
• سلامت چشم و قدرت بينايي كارگر محفوظ مانده و خستگي اعصاب كمتر شود.
• كار، بهتر،‌ راحت تر و دقيق‌تر انجام شود.
• از ميزان حوادث حين كار كاسته گردد.

تعریف نور:

نور از نقطه نظر فیزیکی به عنوان قسمتی از یک طیف الکترومغنا طیسی تلقی می شود که بین طول موج های 380 تا 780 نانومتر قرار دارد.

تعریف روشنایی:

انجمن مهندسان روشنایی واژه روشنایی را به عنوان انرژی تشعشعی ارزیابی شده بوسیله چشم تعریف کرده اند.

مزایای روشنایی صنعتی مناسب مطابق شکل شماره 1 می باشد. (موجود در فایل پیوست)

منابع نور:

براي روشنايي كارگاهها از دو منبع نور طبيعي و نور مصنوعي مي‌توان استفاده نمود.

در حالت کلی به دلایل زیر استفاده از روشنایی مصنوعی بر طبیعی برتری دارد:

-میزان نور طبیعی دایم در حال تغییر است.

-استفاده درست از نور طبیعی بستگی به طرز و محل نصب پنجره دارد.

-شدت و ضعف نور طبیعی قابل کنترل نیست.

روشنايي طبيعی:

نور خورشید سالم‌ترين و ارزان‌ترين وسيله روشنايي و يكي از منابع مهم تامين انرژي نوراني مي‌باشد.

به منظور استفاده بهتر و صحيح‌تر از روشنايي روز بايستي به نكات زير توجه نمود:

• در سطوح مساوی، پنجره های بلند از پنجره های عریض بهتر است.
• فاصله بین میز کار و پنجره نباید از فاصله دو برابر ارتفاع پنجره ها تجاوز کند.
• در صورتي كه كارگاه يا محل كار بزرگ باشد و پنجره‌هاي آن براي رساندن نور به همه قسمتها كافي نباشد بايد در قسمتهايي از سقف از پوشش شيشه‌اي استفاده شود.
• براي جلوگيري از تابش مستقيم نور خورشيد در تابستان بهتر است بالاي پنجره‌ها سايبان داشته باشد.
• براي استفاده بيشتر از نور آفتاب بايد سقف كارگاه و ديگر سطوح منعكس كننده نور به رنگ روشن بوده تا نور را بهتر منعكس كند.
• پنجره ها باید به نحوی نصب گردند که شیشه ها از ایجاد خیرگی و تابش نور مستقیم به چشم ها جلوگیری کند.
• براي اينكه نور كافي به محل كار برسد بايستي با توجه به نوع كار، تابش نور و آفتابي بودن محل، مجموع سطوح پنجره ها و يا سقف شيشه‌اي كارگاه متناسب با مساحت كف كارگاه باشد. موثرترین مساحت سطح شیشه نسبت به کف گارگاه مطابق جدول شماره 1 می باشد.

جدول 1 - موثرترین مساحت سطح شیشه نسبت به کف گارگاه بر حسب نوع کار

روشنایی مصنوعی:

در طرح روشنايي مصنوعي براي محيط كار اين نكات بايد مورد توجه قرار گيرد:

• نور حاصله از منابع روشنايي بايد تا حدامكان به روشنايي روز نزديك باشد.
• سقف و قسمت بالايي ديوارها معمولاً به منظور افزايش راندمان روشنايي وارده از پنجره ها به رنگ روشن و قسمت پايين ديوارها براي ايجاد شرايط آسايش به رنگ تيره رنگ آميزي ميشوند.
• مقدار نور حاصله از منابع روشنايي بايد ثابت و به اندازه كافي بوده و بر كليه سطوح محيط كار به طور يكنواخت توزيع شود تا از بوجود آمدن سايه و زواياي تاريك جلوگيري شود.
• تعمير و سرويس به موقع منابع روشنايي
• تميز و پاك نمودن نورگيرها به طور مرتب
• در مورد ميزان نور براي كارگاههاي مختلف جدول شماره 2 مي‌تواند راهنماي مناسبي باشد:

جدول 2 – میزان روشنایی مطلوب بر حسب نوع کار

1. لوكس (LUX): واحد اندازه‌گيري روشنايي در محيط كار گويند كه بوسيله دستگاه لوكس‌متر اندازه‌گيري ميشود.

منبع: https://www.hseexpert.com

سلامتی مهم ترین اصلی است که همواره باید به آن توجه داشته باشید و
رعایت ارگونومی کار با کامپیوتر سبب می شود تا از هزاران آسیبی که در هنگام کار با رایانه ها سلامت شما را به خطر می اندازند، در امان بمانید.

اگر شغلی دارید که به واسطه آن باید ساعت های طولانی پشت سیستم بنشینید و
یا ساعت ها به بازی با کامپیوتر می پردازید،
توصیه می کنیم در ادامه با ما همراه شوید تا شما را با تمامی اصول ارگونومی در این زمینه آشنا نماییم.

1# مشکلات سلامتی ناشی از عدم رعایت ارگونومی کار با کامپیوتر

پیش از بررسی ارگونومی کار با کامپیوتر (Computer Ergonomics) لازم می دانیم به
بررسی برخی اختلالات ناشی از عدم رعایت این اصول بپردازیم تا دلیل اهمیت این موضوع را متوجه شوید.

بسیاری از مردم ساعت های طولانی در برابر رایانه ها می نشینند و
متوجه فشاری که بر قسمت های مختلف بدن وارد می شود، نیستند.

به همین دلیل با گذر زمان مبتلا به اختلالاتی خواهند شد که
مادام العمر باید با آن ها دست و پنجه نرم کنند.

رایج ترین مشکلات ناشی از کار با رایانه عبارتند از:

• خشکی چشم: رایانه ها با کاهش تعداد دفعات پلک زدن می توانند منجر به بروز خشکی چشم شوند.
• خستگی چشم: اگر مانیتور در زاویه نامناسبی قرار داشته باشد، چشم ها برای مدت طولانی در وضعیت غیرطبیعی باقی می مانند. این مسئله عضلات چشم را تحت فشار قرار داده و منجر به بروز درد می شود.
• تاری دید: اگر نور صفحه زیاد باشد، سر در فاصله ای نزدیک به مانیتور قرار بگیرد و یا بدون وقفه به صفحه نمایش خیره شوید، دچار تاری دید خواهید شد.
• سردرد ها: سردرد یکی از شایع ترین مشکلاتی است که در اثر کار با کامپیوتر ایجاد می شود. دلایل مختلفی همچون نور کم محیط، خیره شدن به صفحه نمایش، روشنایی و رنگ های نامناسب مانیتور می توانند به بروز این اختلال منجر شوند.
• گردن درد و کمردرد: زمانی که افراد سعی دارند به جای تنظیم مانیتور در موقعیت مناسب، وضعیت بدن و چشمان خود را با صفحه نمایش هماهنگ کنند، دچار کمردرد و گردن درد می شوند.
• سندرم کارپال تونل (Carpal Tunnel Syndrome): بی توجهی به ارگونومی کار با کامپیوتر، صفحه کلید و موس باعث می شود تا این سندرم به وجود آید و به درد، بی حسی، سوزن سوزن شدن دست و بازو منتهی شود.

|||

2# اصول ارگونومی کار با کامپیوتر

اصول ارگونومی زیادی وجود دارند که توصیه می شود در هنگام کار با رایانه ها از آن ها پیروی کنید تا
آسیب ناشی از استفاده از کامپیوتر را به حداقل ممکن برسانید.

1-2# مانیتور را تنظیم کنید

مانیتور را هم تراز با چشم ها قرار دهید.

به گونه ای که بتوانید مستقیما و بدون تغییر زاویه چشم ها، صفحه نمایش را مشاهده کنید.

شما می توانید مانیتور های قابل تنظیم خریداری کرده و به تنظیم زاویه قرارگیری آن ها بپردازید تا
آسیب به کمر و گردن را به حداقل برسانید.

در ضمن، توصیه می کنیم که روشنایی صفحه را در سطح استاندارد نگه دارید و
اطمینان حاصل کنید که تمام صفحه نمایش به یک اندازه روشن باشد.

در هنگام بروز احساس خشکی یا درد در ناحیه چشم و تاری دید، نور مانیتور را تغییر دهید.

|||

2-2# موس را در محل صحیح بگذارید

محل موس کامپیوتر باید به گونه ای تنظیم شود که
در هنگام کار با آن، آرنج در زاویه 90 درجه قرار بگیرند.

همچنین، مچ دست نباید کشیده شود و هیچ احساس ناراحتی در آن به وجود آید.

می توانید در زمان کار با رایانه، گه گاه به مچ دست خود استراحت دهید.

|||

3-2# مطابق ارگونومی کار با کامپیوتر صفحه کلید را تنظیم کنید

کارشناسان ارگونومیک توصیه می کنند که صفحه کلید را دقیقا در زیر سطح آرنج ها قرار دهید.

سطحی که کیبورد را بر روی آن می گذارید باید صاف باشد و
صفحه کلید در فاصله ای از بدن قرار گیرد که در هنگام کار با آن، آرنج و بازو به پهلوها نزدیک باشند.

به گونه ای که آرنج زاویه ای 90 درجه به خود بگیرد.

|||

4-2# برای صحبت با تلفن از هدست یا ایرپاد استفاده کنید

استفاده از هدست، ایرپاد و هندزفری برای پاسخ دهی به تماس ها می تواند از تغییر دائمی موقعیت دست جلوگیری کند.

همچنین موجب ترک عادت نادرست قراردادن گوشی بین شانه و گوش که درد زیادی را در شانه ها ایجاد می کند، خواهد شد.

|||